TRỌNG ƯU HUỲNH
CL: Bài viết này tóm lược những vấn đề cơ bản hữu ích cho người chơi thơ lục bát, xin giới thiệu cùng bạn đọc.
Thơ Lục Bát [LB] là Quốc Thơ chính thống. Thể LB theo các nhà
nghiên cứu được kế thừa từ nguồn Ca dao, Tục ngữ nên ra đời rất sớm, có trước
khi du nhập thơ Đường.
Do tính kế thừa ấy nên LB rất năng động hơn các thể thơ khác.
Thể LB có thể tùy người chơi biến hóa nó mà ko bị người khác bắt phạm lỗi. Cụ
thể thơ LB có thể dùng viết Trường Thơ, hoặc ngắn hoặc dài tùy ý, nhưng thông
thường số câu ít viết lẻ. Ngắn nhất là chỉ 2 câu; ta có thể gọi là 2 câu thơ,
ông cha ta hay dùng làm ca dao, tục ngữ, chăm ngôn, hò vè… hoặc ít trường hợp
có thể sử dụng 2 câu LB biến thể làm thành ngữ và danh ngôn…
Tính phong phú của Lục Bát là gần gũi với dân gian nên là món ăn tinh thần của mọi tầng lớp lao động. Từ xưa đến nay dân ta vẫn quen sử dụng thể LB làm hò vè, hát vè, đối đáp nhau lúc lên nương rẫy, hoặc trong những đêm trăng, lễ hội quây quần. Từ tính đa dạng ấy, nên LB được người chơi thơ khai thác gắn kết, áp thêm vào những quy tắc, đồng thời mở rộng thêm tính phong phú của thể LB như: Luật thơ, từ đó mở ra các thể LB biến thể…Do vậy nhiều người cho rằng làm thơ LB dễ hơn Luật Đường, nên đa số tìm chơi LB. Theo cảm nhận riêng mình, tuy tính năng động của LB là người chơi có thể chơi tự do, nhưng ko hề dễ và đơn giản như các bạn nghĩ. LB vẫn có thể nén chữ như đường luật hoặc vẫn Xướng Họa nhau… nếu Xướng Họa thì LB cũng phải tuân thủ Luật và đối nghĩa nhau tương tự như Thơ Luật Đường…
Tính phong phú của Lục Bát là gần gũi với dân gian nên là món ăn tinh thần của mọi tầng lớp lao động. Từ xưa đến nay dân ta vẫn quen sử dụng thể LB làm hò vè, hát vè, đối đáp nhau lúc lên nương rẫy, hoặc trong những đêm trăng, lễ hội quây quần. Từ tính đa dạng ấy, nên LB được người chơi thơ khai thác gắn kết, áp thêm vào những quy tắc, đồng thời mở rộng thêm tính phong phú của thể LB như: Luật thơ, từ đó mở ra các thể LB biến thể…Do vậy nhiều người cho rằng làm thơ LB dễ hơn Luật Đường, nên đa số tìm chơi LB. Theo cảm nhận riêng mình, tuy tính năng động của LB là người chơi có thể chơi tự do, nhưng ko hề dễ và đơn giản như các bạn nghĩ. LB vẫn có thể nén chữ như đường luật hoặc vẫn Xướng Họa nhau… nếu Xướng Họa thì LB cũng phải tuân thủ Luật và đối nghĩa nhau tương tự như Thơ Luật Đường…
Hiện nay lên Facebook và các trang mạng khác, nhà nhà chơi thơ,
người người làm thơ, đã tạo nên phong trào sôi nổi. Bạn thơ bây giờ đa số có
học vấn cao nên đến với thơ rất nhạy bén và tiến bộ rất nhanh. Tuy nhiên cũng
còn không ít bạn chơi thơ theo phong trào, thơ vui, nên chơi theo cảm hứng và
thỏa mãn ở ngần ấy, ít nghiên cứu luật lệ nên chất lượng thơ còn hạn chế và mắc
phải các lỗi. Đa số người chơi dành thời gian cho sáng tác, thay vì dành thời
gian cho nâng cấp. Vì vậy nên có bạn rất nhiều thơ nhưng ko có thơ nổi bật, và
khi dự các cuộc thi thơ ko đạt giải. Các cuộc thi chất lượng thơ không cao.
Bài viết nầy, mình viết theo yêu cầu của một số bạn yêu thơ LB
đang tập chơi thể thơ Quốc nội nầy. Nội dung sơ nét về “kỹ năng cơ bản” để các
bạn có thể tránh, hoặc giảm các lỗi thông thường trong sáng tác và làm cơ sở
nâng cấp các bài thơ LB của mình đang sở hữu. Tuy viết dài dòng nhưng chỉ chú ý
các điểm chốt sau đây:
1. Về luật thơ Lục Bát
Xin lưu ý, ngày nay người ta rút gọn đơn giản thôi, đó là:
X B x T x B [Câu 6] chỉ chú ý theo bằng trắc ba từ 2,4,6.
X B x T x B x B [câu 8] chỉ chú ý bốn từ 2,4,6,8. [ x bất luận; hay lẽ bất luận, chẵn phân minh].
X B x T x B [Câu 6] chỉ chú ý theo bằng trắc ba từ 2,4,6.
X B x T x B x B [câu 8] chỉ chú ý bốn từ 2,4,6,8. [ x bất luận; hay lẽ bất luận, chẵn phân minh].
Thí dụ 1:
Hai BẰNG bốn TRẮC sáu
BẰNG
Nhị BẰNG tứ TRẮC lục BẰNG bát BẰNG.
Nhị BẰNG tứ TRẮC lục BẰNG bát BẰNG.
Đó là cách làm thơ phổ thông ta thường gặp.
Thí dụ 2:
Để nâng cấp bài thơ đạt đối thanh và có tính nhạc nên lưu ý: Nếu các từ 2, 6, 8 cùng thanh bằng mà từ đứng trước thanh NGANG, thì từ đi sau phải thanh HUYỀN, và cứ thế cho đến hết bài thơ. Cụ thể từ 2 câu mở đầu:
Để nâng cấp bài thơ đạt đối thanh và có tính nhạc nên lưu ý: Nếu các từ 2, 6, 8 cùng thanh bằng mà từ đứng trước thanh NGANG, thì từ đi sau phải thanh HUYỀN, và cứ thế cho đến hết bài thơ. Cụ thể từ 2 câu mở đầu:
Hai NGANG bốn TRẮC sáu
HUYỀN [câu 6]
Nhị NGANG tứ TRẮC lục HUYỀN bát NGANG [câu 8]
Nhân VĂN, dân trí, nhân TÀI
Văn MINH tiến bộ biện BÀY liêu XIÊU
Hoặc gieo vần ngược lại, thì 2 câu mở đầu:
Hai HUYỀN bốn TRẮC sáu NGANG [câu 6]
Nhị HUYỀN tứ TRẮC lục NGANG bát HUYỀN [câu 8]
Bần HÀN chẳng trọng nào VINH
Sang GIÀU hẩu lốn anh MINH rỡ RÀNG!
Nhị NGANG tứ TRẮC lục HUYỀN bát NGANG [câu 8]
Nhân VĂN, dân trí, nhân TÀI
Văn MINH tiến bộ biện BÀY liêu XIÊU
Hoặc gieo vần ngược lại, thì 2 câu mở đầu:
Hai HUYỀN bốn TRẮC sáu NGANG [câu 6]
Nhị HUYỀN tứ TRẮC lục NGANG bát HUYỀN [câu 8]
Bần HÀN chẳng trọng nào VINH
Sang GIÀU hẩu lốn anh MINH rỡ RÀNG!
Nếu làm theo đúng cách trên, vừa ko trái luật vừa ko phạm lỗi
khác và thơ có tính nhạc bởi chúng đối thanh nhau, đó gọi là bài thơ chuẩn có
thể phổ nhạc được. [Có bài thơ MẪU để đọc tham khảo ở cuối bài viết]
Tuy nhiên trong sáng tác thực tế ít ai quan tâm cách CHUẨN này,
kể cả thơ dự thi. [ đa số sử dụng vần bằng như thí dụ 1, có khi tác giả áp cả
vần trắc cho từ thứ 2 mà ko bị bắt lỗi]
2. Vần và lỗi phong yêu, Thí dụ:
Nhân VĂN, dân trí,
nhân TÀI
Văn MINH tiến bộ biện BÀY liêu XIÊU
Văn MINH tiến bộ biện BÀY liêu XIÊU
Khái niệm về vần: LB có 2 vần, vần CHÂN là từ cuối câu 6 & 8
{TÀI & XIÊU} . Vần câu 6 là vần chính, vần câu 8 là vần phụ.
Vần YÊU là từ thứ 6 của câu Bát [BÀY] là vần YÊU.
Vần YÊU là từ thứ 6 của câu Bát [BÀY] là vần YÊU.
Trong hai câu LỤC & BÁT mà 2 vần CHÂN & vần YÊU cùng vần
nhau thì phạm lỗi phong yêu, hay bệnh Lưng ong. Thí dụ:
Chuyên môn chất lượng
xì XÀO
Đó đây đa thể sắc MÀU hòa NHAU
Đó đây đa thể sắc MÀU hòa NHAU
MÀU & NHAU tuy khác tự, nhưng cùng âm AU nên bị phạm lỗi
“phong yêu”. Do vậy nhất thiết âm tự thứ 8 câu Bát, ko được dùng bất kỳ từ nào
có âm đọc nghe tương tự âm từ thứ 6.
3.1. Lỗi điệp vận, thí dụ:
Chuyên môn chất lượng
xì XÀO
Đó đây đa thể sắc MÀU hòa NHAU
Đó đây đa thể sắc MÀU hòa NHAU
Ta xét: XÀO & NHAU, tuy 2 từ khác, nhưng âm khi đọc nghe
trùng nhau, ÀO & AU. Do trùng âm nhau giữa câu trên với câu dưới {và bất kỳ
trong câu nào của bài thơ đều} là lỗi điệp vận.
Để không trùng vận dù bài thơ dài hay ngắn khi vận đã dùng rồi
ko nên dùng lại, trừ phi viết trường thơ thì có thể châm chế…nhưng phải tránh
bệnh lưng ong.
3.2. Lỗi lạc vận, thí dụ:
Nhân văn, dân trí,
nhân tài
Văn minh tiến bộ biện bày liêu XIÊU
Tương lai trăn trở phiền HÀ
Công bình sống sít nước nhà lo âu !
Văn minh tiến bộ biện bày liêu XIÊU
Tương lai trăn trở phiền HÀ
Công bình sống sít nước nhà lo âu !
Câu Bát vần XIÊU nhưng qua câu Lục lại chuyển sang HÀ nên gọi là
lạc vận, hay chuyển vận.
3.3. Lỗi ép vận, thí dụ:
Nay đời đã chuyển sang
TRANG
Lòng người ton tả thế NHÂN vô THƯỜNG
Người giàu quyền thế ung DUNG
Kẻ nghèo vận số long ĐONG dãi DẦU
Thiếu thời, chẳng thế lao ĐAO
Lòng người ton tả thế NHÂN vô THƯỜNG
Người giàu quyền thế ung DUNG
Kẻ nghèo vận số long ĐONG dãi DẦU
Thiếu thời, chẳng thế lao ĐAO
Xét trường hợp nầy ta thấy tạm thời chấp nhận thôi, vì chùm thơ
câu nào cũng có nghĩa nên ko thể loại bỏ. Tuy nhiên khi chấm Bài thi, phải xét
lỗi kĩ thuật để tính điểm, thì 3 câu trên lỗi “thông vận”, vì THƯỜNG & DUNG
chỉ giống na ná; xét 3 câu dưới DẦU & ĐAO có âm ẦU & AO, khi đọc nghe
gần hơn nên gọi là “Lân vận”. Gặp các trường hợp như trên có thể gọi chung là
“ép vận” chứ ko phải lạc vận.
4. Lỗi về về dùng từ
4. Lỗi về về dùng từ
Nếu thơ dự thi, hay nâng bài thơ chuẩn, thì cần thận trong khi
dùng từ, người mới chơi cần thận trọng hơn ko dùng trùng từ, câu từ trùng nghĩa
nhau, hạn chế tối đa khi phải dùng kết từ.
thí dụ:
thí dụ:
Mò trăng đáy nước khó
tìm
Cái tài, cái đức tị hiềm mãi nhau.
Cái tài, cái đức tị hiềm mãi nhau.
• Câu 6: MÒ & TÌM ở đáy nước, ko bị bắt lỗi trực tiếp, nhưng
xét nghĩa tương đối nhau, tuy ko gọi điệp từ nhưng thực tế điệp nghĩa. Nên
khuyến khích ko dùng, nếu phải giữ nguyên câu ấy để ko ảnh hưởng đến bài thơ
cần sửa một từ MÒ thành từ BÓNG…
BÓNG trăng đáy nước khó tìm.
BÓNG trăng đáy nước khó tìm.
• Câu 8: CÁI tâm, CÁI đức… nếu xét như liệt kê tổ hợp danh từ,
cái nầy với cái khác thì, câu 8 ko phạm lỗi dùng từ, câu vẫn hợp lệ. Tuy nhiên trong
thơ Đường luật thì ko nên dùng. Nhưng nếu khuyến khích dùng chuẩn trong thơ LB
thì nên, gọt lại cho sắc hơn, thí dụ:
Thói quen, Tài - Đức
tị hiềm mãi nhau.
Sau khi sửa sẽ bổ túc thêm thành phần câu đủ hơn, giảm bớt từ
điệp, câu sẽ có đối thanh và ý nghĩa toàn câu chặt chẽ hơn. có thể dùng, thói
thường thay cho thói quen, nghĩa vẫn chắc, nhưng sẽ ko đối thanh. Thí dụ:
Thói thường, Tài - Đức
tị hiềm mãi nhau.
5. Điệp ý, điệp nghĩa, đảo từ vô nghĩa, thí
dụ:
Thế tình đã chuyển
sang trang
Lòng người ton tả sẻ san thói đời.
Lòng người ton tả sẻ san thói đời.
Xét ý và nghĩa ẩn, “Thế tình” là: Nhân tình - thế thái, nghĩa
của nó là lòng người và thói đời. Nên “Thế tình trong câu 6 và lòng người, thói
đời trong câu 8 đã phạm lỗi gián tiếp: điệp ý và điệp nghĩa…
Xét đến cặp từ “sẻ san” mọi người có thể hiểu, nhưng theo tiếng Việt vẫn bắt lỗi từ “vô nghĩa”. Do vậy tất cả từ vô nghĩa khi nâng cấp thơ đều phải chỉnh sửa lại. Thí dụ sửa lại sẽ làm câu ko thay đổi và rõ nghĩa hơn.
Xét đến cặp từ “sẻ san” mọi người có thể hiểu, nhưng theo tiếng Việt vẫn bắt lỗi từ “vô nghĩa”. Do vậy tất cả từ vô nghĩa khi nâng cấp thơ đều phải chỉnh sửa lại. Thí dụ sửa lại sẽ làm câu ko thay đổi và rõ nghĩa hơn.
Thế thời đã chuyển
sang trang
Lòng người hòa nhịp bình an ở đời.
Lòng người hòa nhịp bình an ở đời.
Tuy nhiên trong thực tế, khi người sáng tác tự chủ được mình,
chúng ta có thể chủ định dùng từ điệp để khẳng định nét riêng trong bài thơ và
nghệ thuật của mình. Nhưng nên nhớ mỗi từ điệp phải quyết định một ý nghĩa hay nội
dung khác nhau cho mỗi câu, thí dụ:
CHẤT thơ chân thật
mượt mà
CHẤT tình hương vị đậm đà chứa chan
LỜI thương nhân ái dịu dàng
LỜI yêu tha thiết nồng nàn thủy chung!
CHẤT tình hương vị đậm đà chứa chan
LỜI thương nhân ái dịu dàng
LỜI yêu tha thiết nồng nàn thủy chung!
Hay:
Lời HAY văng vẳng bên
tai
Sách HAY giúp chữa điều sai lỗi lầm
Thơ HAY đọng mãi trong tâm
Người HAY đui điếc ngọng câm cúi đầu.
Sách HAY giúp chữa điều sai lỗi lầm
Thơ HAY đọng mãi trong tâm
Người HAY đui điếc ngọng câm cúi đầu.
Từ 2 thí dụ cho thấy, dù điệp từ trong bài thơ chỉ 4 câu, nhưng
khi đọc ta ko thấy thừa, bởi mỗi từ có một nhiệm vụ riêng, nếu thiếu nó sẽ ko
thành bài thơ.
6. Lỗi vô định.
Thỉnh thoảng ta vẫn gặp bài thơ vô luận, vô kết, chỉ viết theo
vần, liệt kê rồi dứt ngang ko có câu nào là đề, luận và kết, để thỏa mãn với
chủ đề đặt ra… trường hợp như trên là lỗi vô định, nếu thơ dự thi thì điểm cao
nhất là trung bình. Do đó người chơi thơ khi sáng tác cần Xác định thơ và văn
vần là 2 thể khác nhau. [trừ thơ vui có thể bỏ qua không xét] Thì thể thơ nào
nhất định phải có đề, thực, luận và kết mới thành bài thơ, nếu ko thì đó là bài
văn vần giống như bài thuộc lòng cho học sinh lớp nhỏ…
7. Lục bát biến thể là gì?
Lục bát cũng có nhiều cách chơi gọi là biến thể, Thí dụ:
Hỡi cô hái nụ sen HỒNG
Để tặng cho CHỒNG hay để ước mơ
Để tặng cho CHỒNG hay để ước mơ
Hay:
Tòng ngòng mà ko biết
GIỮ
Rồi có một ngày quý TỬ nhập gia
Chồng mà khuya sớm vắng NHÀ
Chẳng đón thiếp BÀ cũng nhận con rơi…
Hoặc: [phá luật bằng trắc, và chuyển thể mỗi 4 câu].
Chia ly mới nếm lụy vương
Có đau mới thấu vết thương quặn lòng
Duyên NỢ chăn chớ chưa xong
Sầu XÉ nỗi LÒNG ngấu nát như tương
Trăm năm đào xới ngũ thường
Ba sinh lại giẫm đoạn trường đã qua!
Hạnh PHÚC nào phải ngọc ngà
Quên THUỞ dưa CÀ bầu bí có nhau…
Biến thể dựa theo vần lục bát, thí dụ: thơ “HCM”
Còn non, còn nước, còn người
Thắng giặc mỹ ta sẽ xây dựng hơn mười ngày qua.
Rồi có một ngày quý TỬ nhập gia
Chồng mà khuya sớm vắng NHÀ
Chẳng đón thiếp BÀ cũng nhận con rơi…
Hoặc: [phá luật bằng trắc, và chuyển thể mỗi 4 câu].
Chia ly mới nếm lụy vương
Có đau mới thấu vết thương quặn lòng
Duyên NỢ chăn chớ chưa xong
Sầu XÉ nỗi LÒNG ngấu nát như tương
Trăm năm đào xới ngũ thường
Ba sinh lại giẫm đoạn trường đã qua!
Hạnh PHÚC nào phải ngọc ngà
Quên THUỞ dưa CÀ bầu bí có nhau…
Biến thể dựa theo vần lục bát, thí dụ: thơ “HCM”
Còn non, còn nước, còn người
Thắng giặc mỹ ta sẽ xây dựng hơn mười ngày qua.
Hay:
Quân và dân ta nhất
trí kết đoàn
Kháng chiến kiến quốc nhất định hoàn toàn thành công.
Kháng chiến kiến quốc nhất định hoàn toàn thành công.
Trên đây chỉ là vài khía cạnh cơ bản thường gặp, xin được chia
sẻ cho các bạn mới vào ngưỡng LB. Kho tàng thơ là vô tận như một sa mạc bao la,
sự hiểu biết của mình chỉ là hạt cát, nếu có gì thiếu sót mong được các bạn bỏ
qua. Mặt khác, chơi thơ luôn có sự sáng tạo, mỗi người có thể tạo cho mình một
nét đặc thù, để qua đó mà làm phong phú cho Trang thơ của mình, [khuôn khổ chỉ
là để tham khảo, chứ không mang tính ràng buộc nhất định, nếu các bạn không
thích có thể không theo].
Trọng Ưu Huỳnh (Theo thaidui.com)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét